Gagnasafnið DASH frá Harvard

DASH – Digital Access to Scholarship at Harvard er gagnasafn frá Harvard sem varðveitir greinar og efni eftir fræðimenn skólans; efni sem þeir hafa valið að gera aðgengilegt í opnum aðgangi.  Gagnasafnið er hýst af bókasafni Harvard háskóla.  Í flestum tilvikum gildir höfundaleyfið CC BY 4.0 sem þýðir að allir mega aðlaga efnið að vild og deila ef þess er gætt að geta höfundar og hvaðan efnið kemur.

Það sem er bæði skemmtilegt og sérstakt við þetta gagnasafn, er að höfundar efnis hafa aðgang að mælingum sem varða eftirspurn og einnig endurgjöf lesenda þar sem þeir segja frá hvernig efnið hefur nýst þeim, sjá DASH Stories. Hægt er að smella á hvaða land sem er. Endurgjöf notenda er alls ekki skylda en þó hafa nokkur þúsund manns látið þakklæti sit tí ljós með þessum hætti. Lesa áfram „Gagnasafnið DASH frá Harvard“

Einföld leið til að nálgast löglegar útgáfur vísindagreina

Miðlun á vísindaefni er að breytast mikið um þessar mundir.  Æ fleiri háskólar og samlög um rafrænar áskriftir að tímaritum hafa sagt upp samningum sínum um við Elsevier og aðra stóra útgefendur á vísindalegu efni, nú síðast frændur okkar Svíar. Ástæður eru síhækkandi áskriftargjöld og há þjónustugjöld vegna birtinga (Article Processing Charges).

Þrátt fyrir að Evrópusambandið og fleiri hafa sett sér háleit markmið um opinn aðgang að vísindaniðurstöðum er enn langt í land hvað það varðar.

Sci-Hub er sjóræningja síða þar sem að nálgast má yfir 60 milljón vísindagreina, sem fengnar eru með ólöglegum hætti framhjá rándýrum gjaldveggjum (e. paywalls).  Segja má að Sci-Hub sé bein afleiðing þess hversu seint hefur gengið að uppfylla markmiðið um opinn aðgang og hversu kostnaðarsamt það getur verið að fá heildartexta að greinum. Eitt af því sem er heillandi við Sci-Hub er hversu einfalt er að nálgast heildartexta þaðan. Með einum smelli er notandinn kominn strax í heildartexta greinarinnar.  Ef löglegar leiðir eru farnar í gegnum rafrænar áskriftarleiðir háskólabókasafna eru smellirnir yfirleitt mun fleiri. Nokkrar rannsóknir hafa einmitt sýnt að vísindamenn nota Sci-Hub ekki eingöngu til að lesa greinar sem þeir hafa ekki aðgang að heldur einnig vegna þægindanna og einfaldleikans (sjá t.d. hér).

Á undanförnum misserum hafa komið fram á sjónarsviðið þrjár ólíkar útfærslur sem byggja á einfaldleika Sci-Hub: Open Access ButtonUnpaywall og Kopernio. Nálgast má löglegar útgáfur vísindagreina með einum smelli. Þetta er gert með því að leita m.a. í rafrænum varðveislusöfnum eins og Opnum vísindum, Google ScholarPubMed og víðar. Notendur hlaða niður viðbót á vafrann sinn og geta þar með leitað að greinum á einfaldan og fljótlegan hátt.

Athugið að þetta eru ekki uppgötvunartól (e. discovery tool) heldur er þetta hugsað þegar nákvæmlega er vitað hvaða efni þarf nálgast.

Kopernio var nýlega keypt af Clarivate sem reka Web og Science og ISI áhrifastuðulinn.

Opin vísindi – varðveislusafn fyrir vísindagreinar

Ein leið til útgáfu í opnum aðgangi er birting með grænu leiðinni (e. green open access). Handrit að grein er birt og gert aðgengilegt í  varðveislusafni eins og Opnum vísindum, samhliða birtingu annars staðar. Höfundur sendir varðveislusafninu ýmist óritrýnt handrit (Pre-print) eða ritrýnt lokahandrit (Post-print/Accepted manuscript) sem tilbúið er til birtingar. Einstaka sinnum er hægt að birta endanlega útgáfu ef tímaritið er opið. Greinin er síðan gefin út í áskriftartímariti en er jafnframt aðgengileg í opnum aðgangi í varðveislusafninu. Stundum er birtingartöf á efni sé þessi leið farinn, en það er mismunandi eftir útgefendum (sjá nánar um birtingatafir)

Upplýsingar um útgáfustefnu einstakra tímarita, birtingartöf og hvaða útgáfu greina má vista í varðveislusöfnum er hægt að nálgast hjá SherpaRomeo

Við hvetjum alla fræðimenn til að senda leyfilegar útgáfur greina sinna í Opin vísindi. Hér eru leiðbeiningar um skil í Opin vísindi