Ný tillaga frá cOAlition S: „Towards Responsible Publishing“

Frá því að  áætlun Plan S var  kynnt fyrir fimm árum síðan, hefur cOAlition S „hækkað hitastigið“ og haft hvetjandi áhrif á útgáfutilraunir – á meðan hefðbundin útgáfa hefur átt erfitt með að halda í við stafræna umbreytingu rannsóknaumhverfisins.

Þeir styrkveitendur sem saman mynda COAlition S kanna nú nýja sýn varðandi fræðileg samskipti – sýn sem talin er gefa fyrirheit um skilvirkari, hagkvæmari og sanngjarnari framtíðarsýn og gangast gæti vísindasamfélaginu og samfélaginu í heild. Nánari umfjöllun hér.

Framtíðarsýnin byggir á samfélagsbundnu fræðilegu samskiptakerfi sem hentar opnum vísindum á 21. öldinnni; kerfi sem gerir fræðimönnum kleift að deila öllu varðandi rannsóknir sínar og taka þátt í að þróa nýjar aðferðir varðandi gæðaeftirlit og matsstaðla fyrir afrakstur rannsókna.

Hin nýja tillaga COAlition S kallast „Towards Responsible Publishing“ og er í samræmi við upphaflegt verkefni Plan S – að rannsóknir virki best ef að allar rannsóknarniðurstöður eru gerðar opinberar og aðgengilegar vísindasamfélaginu. Tillagan gengur út frá því að upphafleg áhersla á einungis þær rannsóknarniðurstöður sem fást samþykktar í vísindatímaritum, séu of kyrrstæð skyndimynd af rannsóknarferlinu.

Aðalatriði nýja tillögunnar eru eftirfarandi:

    1. Höfundar, ekki þriðji aðili, ákveða hvenær og hvað á að birta.
    2. Fræðilegur ferill (scholarly record) sem snýr að rannsókn inniheldur allar afurðir sem til urðu í rannsóknarlotunni en ekki eingöngu lokaútgáfuna sem samþykkt er til birtingar í tímariti.

COAlition S hefur gefið þeim sem vilja tækifæri til að koma með athugasemdir fram til apríl 2024, eftir það verður lokatillagan fullgerð.

Vilja rannsakendur að útgefendur eigni sér allan höfundarétt og leyfi þegar birt er  í opnum aðgangi?

Upptaka af vefnámskeið (webinar) frá 16. nóvember 2023 á vegum Open Access 2020: Beware of license to publish agreements: Or ensuring authors retain rights to their openly published work.

Eitt af lykilatriðum sem fram komu  á 16. Berlínarráðstefnunni um opinn aðgang  sem haldin var 6. – 7. júní 2023, var að höfundar haldi réttindum sínum og hafi val þegar þeir birta rannsóknir sínar í opnum aðgangi.

„We strongly support retention of copyright and all rights therein by authors. Open access agreements with publishers should stipulate that authors only grant “limited” or “non-exclusive” licenses to publishers, and liberal Creative Commons (CC) licenses (e.g., CC BY) should be applied as the default choice. (…) author “license to publish” agreements should not limit the author’s rights in any way.“

Ósjaldan eru höfundar afvegaleiddir með orðalaginu í „License to publish“ samningum útgefenda, þar sem þeir óafvitandi veita útgefendum höfundarrétt og allt sem honum fylgir sem er mjög andstætt markmiðum útgáfu í  opnum aðgangi  og birtingaleyfum sem við hana styðja.

Á vefnámskeiðinu ræddu Arjan Schalken frá UKB (Hollandi) og Rich Schneider frá Kaliforníuháskóla í San Francisco (Bandaríkjunum) um vandamál varðandi núverandi útgáfusamninga og aðferðir til að koma í veg fyrir að misnotkun útgefenda á CC leyfum þannig að tryggja megi að höfundar haldi öllum sínum réttindum og geti sjálfir ákveðið hvernig verk þeirra eru nýtt og hvernig þeim skal dreift .

Slæður af námskeiðinu eru aðgengilegar hér:
https://oa2020.org/2023/11/20/beware-of-license-to-publish-agreements-or-ensuring-authors-retain-rights-to-their-openly-published-work/