Greinasafn fyrir flokkinn: Opin vísindi

Opin vísindi og Carnegie Mellon University í Pittsburgh, PA

Carnegie Mellon háskólinn í Pittsburgh, Pennsylvaníu (USA) hélt  málþing um opin vísindi í byrjun  nóvember 2023, „Open Science Symposium 5 years later„. Það er áhugavert að skoða hvað hefur gerst hefur hjá þessum einkarekna rannsóknaháskóla á undanförnum fimm árum með tilliti til opinna vísinda. Skólinn er álíka stór og Háskóli Íslands, með um 14.500 nemendur og  yfir 1300 starfsmenn.

Málþingið skiptist í fjóra hluta, þar af eru þrír þeirra á upptökunni hér fyrir neðan:

      1. Open Science in Research and Learning
      2. Open Science & Communities
      3. Impact of Policies

Fjallað er um mýmörg atriði sem falla undir opin vísindi og álitamál þeim tengdum.

Ný tillaga frá cOAlition S: „Towards Responsible Publishing“

Frá því að  áætlun Plan S var  kynnt fyrir fimm árum síðan, hefur cOAlition S „hækkað hitastigið“ og haft hvetjandi áhrif á útgáfutilraunir – á meðan hefðbundin útgáfa hefur átt erfitt með að halda í við stafræna umbreytingu rannsóknaumhverfisins.

Þeir styrkveitendur sem saman mynda COAlition S kanna nú nýja sýn varðandi fræðileg samskipti – sýn sem talin er gefa fyrirheit um skilvirkari, hagkvæmari og sanngjarnari framtíðarsýn og gangast gæti vísindasamfélaginu og samfélaginu í heild. Nánari umfjöllun hér.

Framtíðarsýnin byggir á samfélagsbundnu fræðilegu samskiptakerfi sem hentar opnum vísindum á 21. öldinnni; kerfi sem gerir fræðimönnum kleift að deila öllu varðandi rannsóknir sínar og taka þátt í að þróa nýjar aðferðir varðandi gæðaeftirlit og matsstaðla fyrir afrakstur rannsókna.

Hin nýja tillaga COAlition S kallast „Towards Responsible Publishing“ og er í samræmi við upphaflegt verkefni Plan S – að rannsóknir virki best ef að allar rannsóknarniðurstöður eru gerðar opinberar og aðgengilegar vísindasamfélaginu. Tillagan gengur út frá því að upphafleg áhersla á einungis þær rannsóknarniðurstöður sem fást samþykktar í vísindatímaritum, séu of kyrrstæð skyndimynd af rannsóknarferlinu.

Aðalatriði nýja tillögunnar eru eftirfarandi:

    1. Höfundar, ekki þriðji aðili, ákveða hvenær og hvað á að birta.
    2. Fræðilegur ferill (scholarly record) sem snýr að rannsókn inniheldur allar afurðir sem til urðu í rannsóknarlotunni en ekki eingöngu lokaútgáfuna sem samþykkt er til birtingar í tímariti.

COAlition S hefur gefið þeim sem vilja tækifæri til að koma með athugasemdir fram til apríl 2024, eftir það verður lokatillagan fullgerð.

Viðtal: Opin vísindi og opinn aðgangur í Svíþjóð

Vert er að benda á athyglisvert viðtal frá 11. september 2023 við Wilhelm Widmark, forstöðumann bókasafns háskólans í Stokkhólmi og framkvæmdastjóri EOSC (European Open Science Cloud). Í viðtalinu er fjallað um stöðu opinna vísinda og opins aðgangs í Svíþjóð og nálgun Svía gagnvart því markmiði að ná 100% opnum aðgangi. Wilhelm fjallar um mikilvægi þess að ákvarðanataka sé á „hærra stigi“, þ.e. stjórnir háskóla og rektorar hafa komið að stefnumótun um opin aðgang.

Wilhelm deilir einnig reynslu sinni af „transformative agreements“, lýsir þeim aðferðum sem hópur um stefnumótun sem kallast „Beyond Transformative Agreement“ skoðar. Hann leggur áherslu á að það sé valkostur að ganga burt frá samningaborðinu ef samningar nást ekki en það kerfst víðtækra samskipta og mikils stuðnings frá fræðasamfélaginu.

Viðtalið hér.